Ένα τρίτο βιβλίο έπρεπε να συμπληρώσει και να κλείσει την τριλογία του Fulcanelli, που εγκαινιάστηκε το 1926 με το Le Mystère des Cathédrales (Το Μυστήριο των Καθεδρικών) και συνεχίστηκε το 1930 με το Les Demeures Philosophales, που σε πρόχειρη απόδοση σημαίνει «Οι Φιλοσοφικές Κατοικίες» (πλησιέστερη όμως στην ερμητική γλώσσα του Fulcanelli θεωρώ ότι θα ήταν η απόδοση: Οι Οίκοι της Γνώσεως). Το τρίτο βιβλίο ο Fulcanelli το εμπιστεύθηκε αρχικώς στον Eugène Canseliet, αλλά στη συνέχεια αρνήθηκε να προχωρήσει στην έκδοσή του και το ζήτησε πίσω για να το καταστρέψει –άγνωστο γιατί. Λιγοστές διάσπαρτες σελίδες απέμειναν στον Canseliet από το χειρόγραφο, μερικές από τις οποίες εκδόθηκαν στη συνέχεια στο τέλος του Les Demeures Philosophales, σε μια επόμενη έκδοση. Λίγο μετά τον θάνατο του Canseliet το 1982, η Isabelle Canseliet, μαζί με τον αλχημιστή Jean Laplace, εντόπισε στο αρχείο του πατέρα της ορισμένα έγγραφα που σχετίζονται με το εξαφανισμένο τρίτο βιβλίο. Ένα από αυτά, που φυλασσόταν χωριστά, περιείχε μια σύνοψη, ένα είδος καταλόγου περιεχομένων του έργου. Έξι χρόνια μετά, το 1988, ο Laplace αποκάλυψε αυτό το έγγραφο με μια δημοσίευση στο τεύχος 31 του περιοδικού La Tourbe des Philosophes, που διηύθυνε ο ίδιος. Στο περιοδικό αυτό, ο Canseliet είχε ήδη αποκαλύψει, δέκα χρόνια πριν, τον τίτλο του χαμένου τρίτου βιβλίου του Fulcanelli, που είναι στα λατινικά: Finis Gloriae Mundi, Το Τέλος της Δόξας του Κόσμου.
Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στη διδασκαλία των κοσμικών κύκλων. Μεταφράζω τη σύνοψη του Finis Gloriae Mundi, καθώς ορισμένοι από τους τίτλους παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον:
(Μέσα σε αγκύλες, προσθέτω ορισμένες απαραίτητες διευκρινίσεις)
Κεφ.1o.
Η παρακμή του πολιτισμού μας και η κατάπτωση των ανθρώπινων κοινωνιών.
Θρησκευτική δυσπιστία και μυστική [mystique] ευπιστία.
Ολέθριες συνέπειες της επίσημης διδασκαλίας [με μια λιγότερο ευρεία έννοια: της κρατικής εκπαίδευσης].
Κατάχρηση των απολαύσεων από φόβο του επερχόμενου.
Ο φετιχισμός στην εποχή μας.
Πλέον ισχυρά σύμβολα του άλλοτε στην υλιστική αντίληψη.
Αβεβαιότητα του αύριο.
Δυσπιστία και καχυποψία γενικευμένες.
Η μόδα και τα αποκαλυπτικά της καπρίτσια.
Οι άγνωστοι μυημένοι κυβερνούν μόνοι.
Το Μυστήριο βαραίνει στις συνειδήσεις.
Κεφ.2o.
Γήινες μαρτυρίες του τέλους του κόσμου.
Οι τέσσερεις εποχές.
Οι διαδοχικοί κύκλοι αποτυπωμένοι στα γεωλογικά στρώματα.
Απολιθώματα.
Χλωρίδα και πανίδα εξαφανισμένες.
Ανθρώπινοι σκελετοί.
Η Ασιατίδα [Asiatide].
Μνημεία της λεγόμενης προϊστορικής ανθρωπότητας.
Κρόμλεχ.
Κηροπήγιο τριών σταυρών.
Κεφ.3o.
Τα κοσμικά αίτια της αντιστροφής των πόλων.
Το σύστημα του Πτολεμαίου.
Η Αλμαγέστη.
Λάθος του συστήματος του Κοπέρνικου υποδεικνύεται από τον πολικό αστέρα.
Μετάπτωση των ισημεριών.
Κλίση της εκλειπτικής.
Ανεξήγητες διακυμάνσεις του μαγνητικού πόλου.
Ηλιακή άνοδος στο ζενίθ του πόλου και επιστροφή κατ’ενάντια φορά που προκαλεί την αναστροφή του άξονα, τον κατακλυσμό και την τήξη στην επιφάνεια της υδρογείου σφαίρας.
Το πρώτο κεφάλαιο περιέχει τίτλους αν μη τι άλλο προκλητικούς: «Κατάχρηση των απολαύσεων από φόβο του επερχόμενου», όπου φαίνεται ότι γίνεται μια κατάδυση στη σκοτεινή ψυχική ζώνη του λεγόμενου πολιτισμένου κόσμου. Η προαίσθηση του επερχόμενου, που υπονοείται, αφορά ένα είδος «μνήμης» που διαπερνάει όχι μία αλλά περισσότερες από μία γενιές. Γιατί «Το Μυστήριο βαραίνει στις συνειδήσεις», όπως λέει ένας άλλος τίτλος που θα μπορούσε να είναι ο τίτλος ενός ολόκληρου βιβλίου (αλλά «Human kind cannot bear very much reality» όπως έγραφε ο Έλιοτ). Η πιο καταπληκτική φράση του καταλόγου είναι βέβαια εκείνη στην οποία τόσο λακωνικά λέγεται ότι «Οι άγνωστοι μυημένοι κυβερνούν μόνοι». Στον Fulcanelli είχε συμβεί κάτι πολύ παράξενο μετά τη συγγραφή του Μυστηρίου των Καθεδρικών.
Ο τίτλος «Η μόδα και τα αποκαλυπτικά της καπρίτσια» παραπέμπει στην οπτική γωνία από την οποία αναπτύσσει ο Ρενέ Γκενόν την κριτική του στον σύγχρονο κόσμο στο βιβλίο Η βασιλεία της ποσότητας και τα σημεία των καιρών (1945), ενώ ο τίτλος «Πλέον ισχυρά σύμβολα του άλλοτε στην υλιστική αντίληψη» δείχνει να παραπέμπει στο δυσδιάκριτο φαινόμενο που ο Γκενόν αποκαλεί με τον όρο αντι–μύηση [contre-initiation]. Σχετικό με την «παρωδία της πνευματικότητας», ή τη Μεγάλη Παρωδία, για να χρησιμοποιήσω έναν άλλον όρο του Γκενόν, θα ήταν και το υποκεφάλαιο με τον τίτλο «Θρησκευτική δυσπιστία και μυστική ευπιστία», που φαίνεται να αναφέρεται στη θρησκευτική παρακμή αλλά και στα αποκρυφιστικά και ψευδο-μυστικιστικά ρεύματα. Το New Age δεν είναι το βασίλειο της ευπιστίας;
Το δεύτερο κεφάλαιο καταδύεται στην προϊστορία και καθώς στα δημοσιευμένα κείμενα του Fulcanelli υπάρχουν διάσπαρτες σχετικές αναφορές, δεν είναι δύσκολο να σχηματίσουμε μια γενική εικόνα. Ως έναν βαθμό, αυτό ισχύει και για το τρίτο κεφάλαιο.
Το τρίτο κεφάλαιο φαίνεται ότι θα ήταν εκείνο που θα δικαίωνε τον τίτλο του βιβλίου, καθώς αναφέρεται στην περίφημη αντιστροφή των πόλων, την οποία ο Fulcanelli προσδιόρισε χρησιμοποιώντας μια λέξη από την καθομιλουμένη, τη λέξη bouleversement, που σημαίνει αναστάτωση, ανατροπή, κλονισμός, ενώ κατά λέξη σημαίνει το αναποδογύρισμα της μπάλας. Μένει πιστός έτσι σε μια πρακτική που ακολουθούν από πάντα εκείνοι που μιλούν τη γλώσσα των πουλιών, σύμφωνα με την οποία λέξεις παρμένες από την απτή αισθητηριακή πραγματικότητα της καθημερινότητας χρησιμοποιούνται για να σημάνουν μερικές από τις πιο δύσβατες συμβολικές έννοιες. Έχω αναφερθεί αλλού στο παράδειγμα του Πλάτωνα και στη χρήση της λέξης πεδίον (πεδιάδα), από την οποία φτάνει να σχηματίσει την έννοια αληθείας πεδίον, με την οποία αναφέρεται σε μια ψυχική και κοσμική ενδοχώρα.
Το bouleversement του Fulcanelli έχει άραγε στα ελληνικά κάποιο αντίστοιχο; Κάτι τέτοιο είναι αδύνατον όταν μια λέξη εμπεριέχει σημασίες που μπορούν να διαβαστούν μόνον με τη μέθοδο του φωνητικού συμβολισμού, δηλαδή χωρίς αναφορά στην ετυμολογία. Και αυτή είναι η περίπτωση, γιατί στη λέξη bouleversement κρύβεται η λέξη Verseau, Υδροχόος. Θεωρώ, χωρίς αμφιβολία, ότι με την επιλογή της λέξης αυτής ο Fulcanelli αναφέρεται στον κρυφό συμβολισμό του Υδροχόου, που είναι η διάλυση, με την αλχημική έννοια –το αντίστοιχο στη μυθική γλώσσα είναι ο κατακλυσμός, το ύδωρ είναι το σύμβολο της διάλυσης. Αυτός είναι ο ουσιαστικός συμβολισμός του Υδροχόου, τελείως αντίθετος από τη διαδεδομένη και παραπλανητική αναπαράσταση της «Εποχής του Υδροχόου», κάτι που έχει επισημάνει, όχι χωρίς λόγο, και ο Jean Parvulesco, όπως αναφέρω σε σχετική μελέτη που αφιέρωσα ειδικά σε αυτό το ζήτημα. Ένα ακριβές αντίστοιχο του bouleversement στα ελληνικά δεν είναι επομένως δυνατόν να βρεθεί, το οποίο να περιλαμβάνει όλο το γλωσσικό παιχνίδι που ενεργοποιεί η συγκεκριμένη λέξη για έναν Ερμητιστή (η λέξη semer, σπέρνω, παίζει επίσης, όπως παίζουν και οι σχετικές semence, σπέρμα και semeur, σπορέας, και πάει μακριά η μπάλα...). Υπάρχουν όμως αναλογίες σημαντικές ώστε να πλησιάσουμε την πρωτότυπη έννοια που κρύβεται, και φανερώνεται, στη λέξη. Για παράδειγμα, μια αναλογία είναι το άνω ποταμών του Ευρυπίδη, από χορικό της Μήδειας, που έχει περάσει και στην καθομιλουμένη. Μιλάει για τους ιερούς ποταμούς, που αλλάζουν τη φορά τους και επιστρέφουν στις ιερές πηγές. Είναι ένας συμβολικός υπαινιγμός που γίνεται από τον χορό των γυναικών για να εικονοποιηθεί η ανατροπή της τάξης του κόσμου (και Τραγωδία δεν υπάρχει χωρίς την ανατροπή και χωρίς την αποκατάσταση σε άλλο, ασύλληπτο για τους θνητούς επίπεδο, της τάξης του κόσμου). Μια άλλη, εξίσου ζωντανή αναλογία στα ελληνικά, προέρχεται και αυτή από την ποιητική γλώσσα, από ένα ποίημα που δεν έχει γραφτεί από κάποιον αρχαίο αλλά φαίνεται να αναφέρεται στον στίχο ενός αρχαίου, στον στίχο του Αρχίλοχου γίγνωσκε δ’οίος ρυθμός ανθρώπους έχει, «μάθε ποιος ρυθμός του ανθρώπους κρατεί». Είναι το γνωστό ποίημα του Βιζυηνού, Το Φάσμα μου:
...Σαν μ’ αρπάχθηκε η χαρά
που εχαιρόμουν μια φορά,
έτσι σε μιαν ώρα,
μες σ’ αυτή την χώρα,
όλα αλλάξαν τώρα!
Και από τότε που θρηνώ
το ξανθό και γαλανό
και ουράνιο φως μου,
μετεβλήθη εντός μου
και ο ρυθμός του κόσμου.
Bouleversement είναι η «εντός μου» μεταβολή του «ρυθμού του κόσμου»...
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΟΥΜΑΝΗΣ
σημείωση: στο πλαστό Finis Gloriae Mundi που κυκλοφόρησε με ευθύνη του Jacques d'Arès δεν υπάρχει κανένας λόγος να αναφερθούμε...
στη φωτογραφία η Κόκκινη Πύλη της Παναγίας των Παρισίων, κατά παράδοση το σημείο συνάντησης των αλχημιστών
