Η σελίδα αυτή έχει κλείσει τον κύκλο της, όπως εξήγησα σε όσους ευγενικά με ρωτάτε. Μπορείτε να με βρείτε εδώ: https://www.facebook.com/demetriostsoumanis

"...σκορπισμένοι επί προσώπου Γης, ποικίλοι ως προς το χρώμα και τα χαρακτηριστικά, δεν έχουν παρά ένα μόνο πράγμα -το Μυστικό- που τους ενώνει και θα τους ενώνει εις τον αιώνα τον άπαντα."
Borges, Η Αίρεση του Φοίνικα

'Οταν η συνωμοσία γίνεται μυθιστόρημα: Λέατρις – Φυγή στο μέλλον, του Γιάννη Βατζιά

Όνειρα ανασύστασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο τουρκοϊσραηλινός άξονας, η νέα γεωπολιτική του ΝΑΤΟ, ισλαμιστές που θέλουν να σώσουν τον κόσμο από το Κακό. Διαβάζοντας είκοσι χρόνια μετά τη νουβέλα του Γιάννη Βατζιά Λέατρις – Φυγή στο μέλλον, που εκδόθηκε το 1993 από την Άγρα, έχει κανείς όχι μόνο την αίσθηση αλλά και τη βεβαιότητα ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει: οι παίκτες, τα πιόνια, και η σκακιέρα παραμένουν στη θέση τους. «Εκτός από τα νησιά του Αιγαίου και την Κύπρο το μάτι των συνωμοτών είναι στραμμένο και προς το Ιράκ και τη Συρία που κι αυτές άλλοτε ανήκανε στη λαμπροτάτη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ανήκαν βέβαια και άλλες χώρες στα Βαλκάνια και μέρος από τη νότιο Ρωσία. Αλλά αυτό δεν είναι λεν οι οραματιστές για το παρόν. Θα το εξετάσουν στη συνέχεια...» διαβάζουμε για παράδειγμα στη σελίδα 95.

Το βιβλίο αποτελεί μια εξιστόρηση από τον συγγραφέα, σε πρώτο πρόσωπο, μιας αντισυνωμοσίας που οργανώθηκε το 1986 για τη διακίνηση στρατηγικών πληροφοριών, με σκοπό να αποτραπεί η ανάπτυξη μιας συνωμοσίας που θα έθιγε την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας αλλά και το γεωπολιτικό status quo της Ανατολικής Μεσογείου (τότε βέβαια μιλούσαν ακόμη για Μέση Ανατολή). Επίκεντρο είναι οι Κυκλάδες, και το Aegaean School of Art στην Πάρο, μια αμερικανική βιτρίνα για τις δραστηριότητες τις αντισυνωμοσίας που θα απλωθούν στην Αθήνα και σε άλλα σημεία του ελλαδικού χώρου, ως την άλλη πλευρά του Αιγαίου, και στη συνέχεια, μέσα από παρακολουθήσεις και διάφορες περιπέτειες, σε διάφορες χώρες της Ευρώπης.

Για να έχουμε κάποια καλύτερη εικόνα του ευρύτερου πλαισίου, το οποίο σε γενικές γραμμές είναι πλέον αρκετά γνωστό, πρέπει να επισημανθεί ότι η εποχή κατά την οποία εκδόθηκε το βιβλίο του Βατζιά συμπίπτει με την εποχή κατά την οποία αρχίζει να διαδίδεται η φημολογία για τους Ε(λληνες), αρχικά, και την Ομάδα Ε(ψιλον), στη συνέχεια. Τα μυθεύματα εκείνα ήρθαν να καλύψουν τον χώρο που είχαν αφήσει τα τεράστια κενά παιδείας που ακόμη χαρακτηρίζουν τον τόπο μας. Άνθρωποι που δεν αναρωτήθηκαν ποτέ σοβαρά τί είναι ο μύθος, ποιά είναι η γλώσσα – οι γλώσσες – του μύθου, οι φορείς και τα μέσα μετάδοσης, ποιό ήταν το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο, ο ρόλος των μυθογράφων, το ζήτημα των πηγών, οι μυθολογικές παραλλαγές, τα τοπικά και υπερτοπικά πολιτικοθρησκευτικά δίκτυα και άλλα πολλά...

Αν απομένει κάτι για να προβληματιστούμε σχετικά με όλη αυτή την ιστορία του Ε(ψιλον), αυτό είναι ο ρόλος του αμερικανικού παράγοντα, όπως κι αν τον προσδιορίσουμε, πιο εξειδικευμένα. Είναι ένα θέμα που έθιξε πρόσφατα ο Νικόλαος Λάος, στο τελευταίο του βιβλίο. Πρώτα, όμως, θα ήθελα να υπενθυμίσω, ενδεικτικά, δύο στοιχεία της φημολογίας, όπως τα συγκέντρωσε ο Παντελής Γιαννουλάκης: «Η NASA έχει “Ελληνικούς πυρήνες αντίστασης”, γι' αυτό και της κόβουν τα κονδύλια.», «Οι Έλληνες των ΗΠΑ κυριαρχούν σε όλα τα επιστημονικά επίπεδα και ετοιμάζουν μεγάλες εκπλήξεις εν αγνοία των χρηματοδοτών τους.» (Strange, τ. 18, Δεκέμβριος 1999 – Ιανουάριος 2000, σ. 37). Τα στοιχεία αυτά αποτελούν μέρος της πρώτης φάσης της ιστορίας, όταν η ροή των πληροφοριών δεν είχε ξεφύγει από τον έλεγχο του βασικού διακινητή τους, του Ι. Φουράκη (ο οποίος πολύ αργότερα κατήγγειλε δημοσίως το «κύκλωμα», και τον ίδιο του τον εαυτό, ως «κοινούς απατεώνες»). Πάντως, η εμμονή με την Αμερική εμφανίζεται χαρακτηριστικά και σε μια μυθοπλασία για τη φιγούρα του ίδιου του Φουράκη με τίτλο Η επιστροφή των Ανδρομεδίων (2012), στην οποία ο «ερευνητής-συγγραφέας» Ιάσωνας Βουράκης καλείται από το αμερικανικό...Πεντάγωνο για να λύσει κάποιο υποτιθέμενο μυστήριο. Σε αυτή την πρώτη φάση αναφέρεται και ο Νικόλαος Λάος, φτάνοντας όμως στο σήμερα, τοποθετώντας το ζήτημα εντός της γεωπολιτικής επικαιρότητας. Θα παραθέσω αποσπάσματα από το υποκεφάλαιο που φέρει τον τίτλο «Χειραγωγούμενες “πατριωτικές” μυστικές εταιρείες και ψευδοαποκαλύψεις»:

 ...Συγκεκριμένα, μέσω της παραγωγής και της έντεχνης διακίνησης «ελληνοκεντρικών» νεομυθολογιών, ατλαντιστές συνδεδεμένοι με φιλοΝΑΤΟϊκές μυστικές υπηρεσίες και παρακρατικές οργανώσεις (συνήθως Ακροδεξιάς ταυτότητας) εξυπηρετούν τους εξής στόχους τους:

[...]

• Διατηρούν τον «πατριωτικό» χώρο σε μια θεμελιωδώς φιλική σχέση με το ΝΑΤΟ και αποτρέπουν την άρθρωση σοβαρού εναλλακτικού προς το ΝΑΤΟ πολιτικού και πολιτιστικού λόγου (π.χ. διάφοροι θρύλοι για τη μυστική ελληνολατρική «Ομάδα Ε» χρησιμοποιούνται για να διατηρήσουν τον ελληνικό «πατριωτικό» χώρο στο στρατόπεδο των ατλαντιστών μέσω της μυθολογίας ότι, μέσα στο ατλαντικό στρατόπεδο, π.χ. στη NASA, δρουν μέλη της υποτιθέμενης ελληνολατρικής μυστικής «Ομάδας Ε», οι οποίοι φροντίζουν για τα ελληνικά συμφέροντα και πραγματοποιούν γεωπολιτικούς άθλους μέσα από τους ατλαντικούς θεσμούς). [...]
• Επιδιώκουν να καρπωθούν, να διαχειριστούν και τελικά να αποδομήσουν ή ακόμη και να γελιοποιήσουν θέσεις της ρωσικής γεωπολιτικής σχολής, της ρωσικής Διπλωματίας και γενικά του αντιατλαντικού χώρου. Διάφορα πρόσωπα, είτε έχουν επίγνωση του παιχνιδιού που παίζουν είτε όχι, λειτουργούν, de facto, ως ΝΑΤΟϊκοί προβοκάτορες μέσα στον «πατριωτικό» και στον εκκλησιατικό χώρο, καθώς αρθρώνουν μια κριτική εναντίον της ατλαντικής «Νέας Παγκόσμιας Τάξης», αλλά αυτό που στην πραγματικότητα κάνουν είναι να αναμειγνύουν την κριτική προς την ατλαντική «Νέα Παγκόσμια Τάξη» με γελοίους μύθους (συχνά χολιγουντιανής αισθητικής), ανακρίβειες και παραληρηματικά κείμενα, ακόμη και με UFOλογία. Με αυτόν τον πονηρό τρόπο, ουσιαστικά, απαξιώνουν και γελιοποιούν τον αντιατλαντικό πολιτικό χώρο στα μάτια των σοβαρών ανθρώπων και γενικά προκαλούν σύγχυση στην κοινή γνώμη. Για παράδειγμα, τον Άυγουστο του 2013, κυκλοφόρησαν στο ελληνόγλωσσο διαδίκτυο πολλά δημοσιεύματα σύμφωνα με τα οποία δεν επενέβη το ΝΑΤΟ στρατιωτικά στη Συρία επειδή απέτρεψε αυτόν τον πόλεμο η υποτιθέμενη «Ομάδα Ε», δρώντας μέσα στο ίδιο το ΝΑΤΟ, και όχι επειδή λειτούργησε αποτρεπτικά η ρωσική Διπλωματία. (Νικόλαος Λάος, 40 Μυστικοί Φάκελοι που το σύστημα Παγκόσμιας Διακυβέρνησης δεν θα ήθελε να γνωρίζεις, εκδ. Λεξίτυπον, 2013, σ. 567-569)

Το ερώτημα είναι τί θα έλεγε ο συγγραφέας αν στη θέση των ΗΠΑ βρισκόταν η Ρωσία. Ένα ρητορικό ερώτημα...

Για να επανέλθω στη νουβέλα του Βατζιά, εκεί τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά, όχι μόνο στο γενικό πλαίσιο, αλλά και στα επιμέρους περιεχόμενα. Πρώτα πρώτα εκεί απουσιάζουν τα γνωστά δήθεν «ελληνοκεντρικά» μυθεύματα (δήθεν γιατί είναι ημιμάθεια να εκλαμβάνει κανείς ως ελληνοκεντρικό το αναμάσημα αρχαίων κειμένων, ή να φαντάζεται ότι γίνεται κοινωνός της ελληνικότητας εξιδανικεύοντας τους αρχαίους). Και βέβαια τα πρόσωπα που συμμετέχουν στη αντισυνωμοσία υπέρ της Ελλάδας, άντρες και γυναίκες, δεν είναι υπεράνθρωποι αλλά ιδεαλιστές: «Πασχίζουμε όπως θα λέγαν οι ρεαλιστές να συντηρούμε μια περίεργη ουτοπία: το να συνωμοτούμε δηλαδή εναντίον αυτής της ίδιας της συνωμοσίας.» (σ. 209).

Εγκέφαλος της μυστικής οργάνωσης είναι ο Ελληνοαμερικανός πανεπιστημιακός καθηγητής Τζέιμς Υψηλάτης («ο κωπηλάτης του ουρανού ή ο ελαύνων εις τα ύψη», σ. 50, παραπέμποντας προφανώς και στο ιστορικό όνομα Υψηλάντης), ο οποίος, όπως πληροφορούμαστε, έχει κατά το παρελθόν τουλάχιστον εργαστεί και για την «εταιρεία» (τη CIA, σ. 88). Γύρω του βρίσκονται διάφορα πρόσωπα ετερόκλητα, Έλληνες και Αμερικανοί. Από άτομα που εργάζονται ή είχαν κάποτε εργαστεί σε διάφορες μυστικές υπηρεσίες («Πιο καλά θα 'ταν να λέγαμε παραπλανητικές υπηρεσίες», σ. 22), όπως ο Θεόφιλος («φίλος του Θεού»), που πέρασε από την ΚΥΠ στη CIA, μέχρι καλλιτέχνες όπως η Λέατρις, που δίνει και τον τίτλο του βιβλίου.

Ο Υψηλάτης εκπροσωπεί, κατ' ουσία, τον αμερικανικό ιδεολογικό χώρο που αντιτίθεται στους λεγόμενους νεοσυντηρητικούς (για τους οποίους βλ. τη μελέτη του εξαίρετου Κώστα Μελά, Νεοσυντηρητικοί, εκδ. Antilogos, 2007). Πιο συγκεκριμένα, ο Υψηλάτης προσπαθεί να εμφυσήσει στους συνεργάτες του τη γνωστή φιλειρηνική διεθνιστική ιδεολογία, στην οποία η μέριμνα για το περιβάλλον κατέχει πρωτεύουσα θέση. Και κυρίως το όραμα ή, καλύτερα, τη βεβαιότητα μιας ουτοπίας του κοντινού μέλλοντος, που αποτελεί και το βασικό μοτίβο της αφήγησης. Το σημαίνον έτος 2027, σαράντα ένα χρόνια μετά το 1986, που απέχει εξίσου σαράντα ένα χρόνια από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Αυτό γίνεται η εμμονή της ίδιας της Λέατρις: «...πως δηλαδή, αν θα μπορέσουμε να φτάσουμε σ' αυτό το μαγικό έτος, χωρίς να μεσολαβήσει πυρηνικός ή άλλος πόλεμος ανάμεσα στις χώρες του Πρώτου Κόσμου, θα μπούμε πέρα από κάθε αμφισβήτηση σ' έναν νέο Χρυσούν Αιώνα, με επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης, διάρκειας και ποιότητας ζωής χωρίς προηγούμενο –κάτι σαν τον πέμπτο π.Χ. αιώνα– αλλά χωρίς τις κοινωνικές διακρίσεις που είχε εκείνη η τόσο δημιουργική εποχή.» (σ. 18). Αυτή είναι και η πιο χτυπητή «ελληνοκεντρική» αναφορά του βιβλίου, που επεκτείνεται στην Αθήνα, την «πόλη της Παλλάδας», του έτους 2027, όπου περνάει, μέσα σε τρανς, η Λέατρις παρασύροντας και τον αφηγητή. Η είσοδος στην ουτοπία γίνεται με ένα πλοίο που ονομάζεται ΕΣΠΕΡΙΑ, χωρίς αμφιβολία ένα σύμβολο του γεωπολιτικού, και όχι μόνο, προσανατολισμού της Ελλάδας. Να σημειωθεί ότι με μια ανάλογη «φυγή στο μέλλον» μαζί με μια γυναίκα, σε μια ουτοπική Αθήνα, κλείνει το συνωμοσιολογικό, εντόνως «ελληνοκεντρικό» και «αμερικανοκεντρικό» αλλά ιδεοληπτικό, στα όρια της αφέλειας, μυθιστόρημα Ο Θαυματουργός Ψίθυρος του Ερμή του Λεωνίδα Χατζηνικολάου (εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2002).

Αυτό το παιχνίδι με τον χρόνο, που ρευστοποιεί τον ίδιο τον αφηγηματικό χωρόχρονο, είναι και το μοναδικό εργαλείο υψηλής έντασης που χρησιμοποιεί ο Βατζιάς, ο οποίος γενικά δεν δουλεύει ιδιαίτερα το λογοτεχνικό μέσο. Υπάρχει μια σκηνή, για παράδειγμα, στην οποία η Λέατρις, για να ξεφύγει από ανθρώπους των συνωμοτών που την παρακολουθούν, αντικαθίσταται από την μεταμφιεσμένη Αγνή. Ο Βατζιάς καθόλου δεν εκμεταλλεύεται το διφορούμενο της μεταμόρφωσης: ο αφηγητής κάνει έρωτα με την Αγνή, αλλά εκείνη παραμένει η Αγνή (και αφοσοιωμένη στον νεκρό της συζύγο που την στοιχειώνει), όπως η Λέατρις παραμένει η Λέατρις. Και γενικά, οι ερωτικές ανταλλαγές μεταξύ των αντρών και των γυναικών της οργάνωσης δεν προχωρούν πέρα από το στάδιο της απόλαυσης, ή της απλής σύσφιξης των δεσμών. Δεν έχουν καμία ουσιαστική επίδραση στην ίδια τη συνωμοσία (και οι άτολμες περιγραφές των ερωτικών σκηνών θυμίζουν απλές καταγραφές ημερολογίου). Δεν θα υπήρχε κανένας λόγος να συζητώ το θέμα, αν δεν υπήρχε η ιδιόρρυθμη περίπτωση του Jean Parvulesco. Στα μυθιστόρηματα του Parvulesco, όπως στο L'Étoile de l'Empire Invisible, στο οποίο έχω αναφερθεί παλαιότερα, το σεξ, σε μια διάσταση μαγική και μυητική, αποτελεί πυρηνικό στοιχείο της ίδιας της (αντι)συνωμοσίας, κάτι που ενόχλησε μερικούς, λες και είναι ο Parvulesco που ανακάλυψε τη σχέση του σεξ και της βίας (βλ. την κριτική του Joscelyn Godwin, στο Arktos: The Polar Myth..., εκδ. Adventures Unlimited, 1996, σ. 74-75 – δεν συστήνω την ελλ. έκδ. γιατί περιέχει αρκετά λάθη). Στον ιδιότυπο ταντρισμό του Parvulesco, μέσα σε ένα λογοτεχνικό σύμπαν καθαρά «μαγματικό», τα μέλη της οργάνωσης ανταλλάσσουν πρόσωπα και προσωπεία, μεταμορφώνονται ο ένας στον άλλον, κρύβονται ο ένας μέσα στον άλλον, ως το σημείο ακόμη και «εξαφανισμένοι» και νεκροί, άντρες και γυναίκες, να επιστρέφουν στα σώματα άλλων συνωμοτών. Να σημειωθεί ότι ο Parvulesco έχει εμπνευσθεί από έναν σύγχρονο μαιτρ του Φανταστικού που είναι γνωστός μόνο στο ερμητικό underground, τον Raoul de Warren, το έργο του οποίου περιστρέφεται γύρω από τις υπερφυσικές μετενσαρκώσεις, τις πολλαπλές ταυτότητες και την έννοια του «διπλού» (βλ. ειδικά J. Parvulesco, La Spirale Prophétique, εκδ. Guy Trédaniel, 1986, σ. 159-188).

Θεωρώ λοιπόν ότι η μεταχείριση του υλικού από τον Βατζιά δεν είναι η καλύτερη δυνατή. Εκείνο όμως που ξεχωρίζει το παραγνωρισμένο και δυσεύρετο αυτό βιβλίο, όχι μόνο ανάμεσα στα σκουπίδια της εγχώριας συνωμοσιολογίας, αλλά και σε διεθνές επίπεδο, είναι η αποστασιοποιημένη ματιά του συγγραφέα. Ο αφηγητής εισχωρεί στη συνωμοσία ελκόμενος από τη Λέατρις, και στην πορεία από το πνεύμα της περιπέτειας. Αποδέχεται και υποστηρίζει τον σκοπό, χωρίς να αμφιταλαντεύεται, αλλά τελικώς αδυνατεί να πιστέψει στην ουτοπία, που για εκείνον απομακρύνεται μαζί με τη Λέατρις. Υπάρχει ένα δηκτικό περί ουτοπίας σχόλιο στο βιβλίο, αλλά δεν γίνεται από τον ίδιο τον αφηγητή. Γίνεται από έναν ανώνυμο, ένα πρόσωπο χωρίς πρόσωπο, στο καλοκαιρινό πάρτι ενός μέλους του κύκλου, και ο εγκέφαλος της οργάνωσης σπεύδει να το χαρακτηρίσει αμέσως ανοησία. Είναι ένα τραγούδι:

Τι εποχή/ Ποιός να το πίστευε/ ότι θα 'ρθει/ Να δένεις τα σκυλιά/ με τα λουκάνικα/ Γιατί/ απ' το πολύ το κρέμασμα/ στο παρελθόν· κι αλλού – / μα και στην Αφρική.../ Έγινε τώρα πολύ σπάνιο/ το σκοινί// Τί εποχή...

Ειδικότερα, πάντως, δεν θα πρέπει να υποτιμάται, ως αντίβαρο, ο ρόλος του μετώπου αυτού που αντιτίθεται στη νεοσυντηρητική ιδεολογία. Γενικά, θεωρώ ότι η Αμερική παραμένει στην πρωτοπορία (όπως δικαιολογημένα ισχυρίζεται ο Ομπάμα) παρά τα προβλήματα. Και παρά την ευρασιατική αφύπνιση, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει και δεν φαίνεται ότι θα υπάρξει κάποια εναλλακτική πρόταση εμβέλειας πλανητικής. Θεωρώ, ακόμη, πολύ πιθανό αυτός ο αιώνας να εισέλθει σε εκείνο που θα μπορούσε να ονομαστεί ουτοπία της τεχνικής. Θα ήταν η πραγματοποίηση του παλαιού και συχνά συγκεκαλυμμένου ανθρώπινου ονείρου: ο απόλυτος έλεγχος της φύσης (ή του θείου, σε άλλο πλαίσιο). Και θα ήταν το τέλος του κόσμου όπως τον ξέρουμε, δηλαδή και το τέλος του καπιταλισμού. Το συναρπαστικό με μια τέτοια υπόθεση βρίσκεται σε εκείνο που ενδεχομένως θα διαδεχόταν την ίδια την ουτοπία της τεχνικής. Αλλά αυτό, όπως θα έχει καταλάβει ο προσεκτικός αναγνώστης, είναι μια τελείως άλλη συζήτηση.

Δημήτρης Τσουμάνης

Η Ερμητική Γλώσσα

Γενικές και ειδικές σημειώσεις για τον συμβολικό κώδικα του Ερμητισμού

Ένας πολύμορφος συμβολικός κώδικας – Οι πηγές του ερμητικού κώδικα – Ο κώδικας από κρυπτογραφική άποψη – Ο διάλογος του αλχημιστή με την ύλη – Ο κώδικας επί το έργον: ουροβόρος και Oculatus abis

ανάγνωση και λήψη του αρχείου σε μορφή PDF και εδώ → [χωρίς εγγραφή]

Η Ερμητική Γλώσσα by Pantarbus

Στον ερμητικό λαβύρινθο

Σχετικά με το ψευδοερμητικό Corpus Hermeticum και άλλες παρανοήσεις της περιπέτειας του Ερμητισμού
 

Υπάρχει κάποια σοβαρή σύγχυση που έχει προκληθεί από διάφορους όρους και ορολογίες γύρω από τις παραδόσεις που έχουν συνδεθεί με το όνομα του Τρισμέγιστου Ερμή, και αυτή τη σύγχυση θα αποπειραθώ να ξεδιαλύνω, χωρίς να καταφύγω σε περιττές λεπτολογίες. Το ζητούμενο είναι, πρώτα πρώτα, μια πιο ξεκάθαρη γενική εικόνα για όλα αυτά, που έχουν παρανοηθεί, συχνά ακούσια αλλά όχι πάντοτε αθώα.
Από την αρχή πρέπει να τεθεί ως δεδομένο ένα πράγμα: ότι υπάρχει εδώ και δύο χιλιάδες, τουλάχιστον, χρόνια μια τέχνη που ονομάζεται αλχημεία και ότι μόνο η αλχημεία, αλλά και οι διάφορες εκδηλώσεις που βρέθηκαν υπό την άμεση επιρροή της, πρέπει να προσδιορίζονται με το όνομα Ερμητισμός. Βέβαια, και για τα δύο αυτά σημεία απαιτείται μεγάλη συζήτηση για να καταδειχθεί επακριβώς ότι αποτελούν κάτι περισσότερο από έναν απλό ισχυρισμό. Εδώ θα παρουσιάσω τα βασικά στοιχεία αυτής της μεγάλης συζήτησης.

Η σύγχυση ξεκινά από το γεγονός ότι όροι όπως ερμητισμός, ερμητικός, ερμητικά κείμενα, ερμητική φιλοσοφία, χρησιμοποιήθηκαν για να ονομαστούν διάφορα ετερόκλητα κείμενα τα οποία δεν ανήκουν σε μια ορισμένη συγκροτημένη παράδοση αλλά σε διακριτά ρεύματα, τα οποία δεν έχουν τίποτα το ειδικά «ερμητικό» πέρα από το ότι επικαλούνται, ως αυθεντία, τον Ερμή τον Τρισμέγιστο. Με δεδομένη την ετερογένεια των κειμένων, οι μελετητές προχώρησαν σε κατατάξεις και κατηγοριοποιήσεις, και από εδώ ξεκίνησαν όλες οι αυθαιρεσίες. Ο Festugière, αυτός ο ακαταπόνητος λόγιος στον οποίον τόσα χρωστά η έρευνα, διέκρινε δύο σύνολα, και τα ονόμασε κατά τρόπο τέτοιον που προκαλεί την ψευδαίσθηση ότι αποτελούν δύο είδη «ερμητισμού»: ο λαϊκός ερμητισμός (hermétisme populaire) από τη μία, στον οποίο συνωθούνται αδικαιολόγητα κάθε είδους κείμενα μαγικά, αστρολογικά και αλχημικά, και ο – υποτιθέμενος – λόγιος ή φιλοσοφικός ερμητισμός (hermétisme savant/philosophique) από την άλλη, που περιλαμβάνει τη βυζαντινή συλλογή που είναι γνωστή με τη λατινική ονομασία Corpus Hermeticum και άλλα παρεμφερή κείμενα. Είναι εμφανές ότι η ορολογία του Festugière  περιέχει και μια αξιολογική κρίση για τα ίδια τα κείμενα. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίον στη συνέχεια η έρευνα αντικατέστησε τον όρο λαϊκός με τον πιο ουδέτερο όρο τεχνικός, και απάλειψε τον όρο savant, κρατώντας μόνο τον όρο φιλοσοφικός. Αλλά το πρόβλημα της αυθαίρετης κατάταξης – ανάμεσα σε technical Hermetica και philosophical Hermetica – παρέμεινε.
Πολύ πρόσφατα η έρευνα άρχισε να αφυπνίζεται και αναμένεται να έχει μέλλον, ενισχυσμένη μάλλον από την αναθεωρητική τάση που συχνά μοιάζει να έχει πάρει τη μορφή επιδημίας στους ακαδημαϊκούς χώρους (σε ορισμένες περιπτώσεις: σαν να μην έχει η μελέτη άλλο σκοπό παρά να ανατρέψει όσα υποστήριξαν οι προηγούμενοι, αλλά βέβαια πάντα διαφαίνονται κάποιοι βαθύτεροι λόγοι). Ο Jean-Pierre Mahé [1] διαβάζει τα αστρολογικά Hermetica ως exercices spirituels (πνευματικές ασκήσεις), δηλαδή ως φιλοσοφία, ακολουθώντας τα διδάγματα του Pierre Hadot για την αρχαία φιλοσοφία ως «ασκητική», «τρόπο του βίου». Αυτή η στροφή δεν είναι άσχετη από το ανανεωμένο ενδιαφέρον για τη θεουργία, που δεν αντιμετωπίζεται πλέον από τη στενά τελεστική της διάσταση, αλλά ως μια πολλαπλή και πολύπλευρη φιλοσοφική πράξη. Στην ίδια γραμμή, ο Olivier Dufault αναγνωρίζει στο έργο ενός αλχημιστή, του Ζώσιμου του Πανοπολίτη, «ανθρωπολογικά πειράματα» [2]. Η διάκριση ανάμεσα σε ένα υποτιθέμενο τεχνικό και σε έναν υποτιθέμενο φιλοσοφικό Ερμητισμό δεν αμφισβητείται απλώς, αναιρείται πλέον στην πράξη. Αν είχε προσεχθεί και μελετηθεί το έργο του Henry Corbin  – για παράδειγμα, οι εξαιρετικές μελέτες του για την ιρανική αλχημεία, την αλχημεία ως Ιερατική Τέχνη [3] – η έρευνα θα είχε εκτιναχθεί σε περιοχές απρόσιτες ακόμα, και θα είχε προ πολλού εγκαταλείψει τις σαθρές βεβαιότητες του σχολαστικισμού.

Τα κείμενα του λεγόμενου φιλοσοφικού Ερμητισμού, τί το φιλοσοφικό περιέχουν, το οποίο στερούνται τα λεγόμενα τεχνικά κείμενα; Γιατί να θεωρούνται ο Ποιμάνδρης ή ο Ασκληπιός ανώτεροι από τους αλχημιστές; Με ποιά έννοια της φιλοσοφίας θα κρίνουμε τα κείμενα της Ύστερης Αρχαιότητας; Η απάντηση, όσο και αν αυτό εκπλήσσει, έχει ήδη δοθεί, εδώ και αιώνες, από τους αλχημιστές, οι οποίοι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν στάθηκαν ιδιαίτερα στο Corpus Hermeticum. Ο Olaus Borrichius, τον 17ο αιώνα, σε κείμενο που περιλαμβάνεται σε μία από τις κλασικές συλλογές της αλχημείας, είναι σαφής και κατηγορηματικός: «...ο Ποιμάνδρης, ο Ασκληπιός και τα υπόλοιπα γραπτά...κατά την κρίση της πλειοψηφίας των επαϊόντων συντάχθηκαν από κάποιον ημιχριστιανό Πλατωνικό» [4]. Δεν είναι φιλοσοφικό, δηλαδή ερμητικό το Corpus Hermeticum κατά τον Borrichius, με την έννοια που έχουν οι όροι για τους Ερμητιστές  (δηλαδή τους αλχημιστές), για τους οποίους το φιλοσοφικό είναι συνώνυμο του ερμητικού, και αντιστρόφως. Η κρίση του Borrichius δεν έχει βέβαια ιστοριογραφική ισχύ, αλλά ως προϊόν μιας ορισμένης εποχής και συγκεκριμένων ιστορικών διαδικασιών, καταδεικνύει ότι οι αλχημιστές είχαν πλήρη συνείδηση ότι η παράδοση της οποίας οι ίδιοι θεωρούσαν ότι αποτελούν μέρος διαφοροποιείται σαφέστατα τόσο από τον Πλατωνισμό όσο και από τον Χριστιανισμό [5]. Που σημαίνει ότι δεν αρκεί κάτι να ονομάζεται ερμητικό για να είναι ερμητικό. Τί πιο εύκολο για τους Ερμητιστές από το να υιοθετήσουν ως μέρος, αν όχι ως κορωνίδα, της παράδοσής τους το περιβόητο Corpus Hermeticum; Δεν το έπραξαν όμως, και αυτό κάτι δείχνει. Δεν είναι αυτό κάτι που θα έπρεπε να προβληματίσει;
Είναι λοιπόν αναγκαίο να ξαναδούμε αυτή την τέχνη που ονομάζεται αλχημεία, και την ιστορία της. Για πολλούς αιώνες, όταν οι άνθρωποι αναφέρονταν στον Ερμή, αναφέρονταν συνθηματικά σε μια ορισμένη τέχνη. Η αύρα του θρύλου, στη δημιουργία του οποίου το Corpus Hermeticum συνέβαλε βεβαίως τα μέγιστα, ακολουθούσε, όπως η ουρά ενός κομήτη. Όταν συγχέουμε το nimbus με το locus του Ερμητισμού – και το αληθινό locus του Ερμητισμού είναι η αλχημεία...αλλά η αλχημεία ως Ιερή Τέχνη – το αποτέλεσμα είναι περισσότερη σύγχυση πάνω σε ένα θέμα που είναι από τη φύση του ρευστό, διαφεύγον, υδραργυρικό...

Φυσικά τίθεται το ερώτημα: η αλχημεία μπορεί να θεωρηθεί ως ενιαία παράδοση; Και από ποιές ασυνέχειες σημαδεύτηκε; Αν απαντήσουμε, αν μπορούμε να απαντήσουμε, ας μην έχουμε τουλάχιστον τη αυταπάτη ότι μόνο τότε θα διαφωτίζονταν λίγο ή πολύ και τα υπόλοιπα ερωτήματα. Δεν κρίνονται δηλαδή τα πάντα από το ερώτημα αυτό. Είναι μυωπικό να νομίζει κανείς ότι κάθε ασυνέχεια (κάθε ασυνέχεια που διαισθάνεται ή μπορεί να ανιχνεύσει) συνεπάγεται την α-συναρτησία, όταν αυτό που εμφανίζεται ως απότομη τομή ενδέχεται να είναι μια φάση, μια όψη μιας πνευματικής περιπέτειας με μυριάδες άλλες όψεις, που δεν είναι δυνατόν να αναπαρασταθούν σαν να παρατάσσονται σε ευθεία γραμμή ή να κλειστούν σε ένα ολικό σχήμα που θα ικανοποιεί τους σχολαστικούς λογίους. Το σημαίνον είναι ότι η αλχημεία βιώθηκε ως ενιαία παράδοση.

Ο ερμητικός συμβολισμός είναι πράγματι ενιαίος. Δεν είναι αποτέλεσμα εξέλιξης, όλα τα  θεμελιώδη στοιχεία εντοπίζονται ήδη στα κείμενα της αλεξανδρινής αλχημείας. Κείμενα που είναι ταυτόχρονα τεχνικά και φιλοσοφικά. Το αλχημικό εργαστήριο είναι ένα φιλοσοφικό εργαστήριο, όπου ο κοσμολογικός μικρόκοσμος αποκαλύπτει τις μεταμορφώσεις του. Η θεωρία δοκιμάζεται στο καμίνι της πράξης και εξέρχεται ανανεωμένη. Η δοκιμασία της ύλης δεν συνεπάγεται την αμφισβήτηση των φιλοσοφικών αρχών (το πείραμα εδώ έχει άλλη έννοια) αλλά την εμβάθυνση, την εμβάπτιση του νου σε ένα πεδίο ανοίκειο και μυστηριακό. Visita interiora terrae...
Αυτό είναι το ερμητικό locus. Η αύρα, το nimbus του Ερμητισμού, αφορά τους διάφορους τρόπους με τους οποίους η φιλοσοφική αλχημική εμπειρία μεταμορφώθηκε σε διδασκαλία, μύθο, τέχνη, ποίηση, αφορά τα διάφορα πεδία των επιδράσεων μιας πρακτικής η οποία, μέχρι την εποχή του Διαφωτισμού, τουλάχιστον, προκαλούσε τον γενικό σεβασμό, αλλά και δέος, και φθόνο – και συνεπώς την ανάγκη: να ελεγχθεί η αλχημεία, να προσαρμοστεί, να «ομαλοποιηθεί», να χρησιμοποιηθεί, να γελιοποιηθεί και τελικώς να ανατραπεί. Το αποτέλεσμα είναι η αλχημεία να είναι ακόμη παρούσα, παρούσα εν τη απουσία της. Όπως τόσα άλλα πράγματα που αναστατώνουν τον ύπνο των «λογικών» ανθρώπων.

Στο Corpus Hermeticum, όμως, και γενικότερα στα κείμενα που κατατάχθηκαν στην αυθαίρετη κατηγορία του φιλοσοφικού Ερμητισμού, δεν υπάρχει ίχνος από την αλχημική πείρα, από το ερμητικό πνεύμα της αλχημικής γραμματείας. Έχει κάποιο νόημα να θεωρούνται ακόμα αυτά τα φιλοσοφικοθρησκευτικά (ή κρυπτοθρησκευτικά) κείμενα «ερμητικά»; Όταν υπάρχει μια ολόκληρη παράδοση – η ερμητική Τέχνη – με την οποία αυτά τα κείμενα δεν έχουν καμία ουσιαστική σχέση;
Ίσως να υπάρχει μια εξαίρεση, παρ' όλα αυτά. Ο Paolo Lucarelli έχει υπογραμμίσει τη σημασία της πραγματείας που φέρει την ποιητική ονομασία Κόρη κόσμου. Και είναι πολύ συγκεκριμένος ως προς τους λόγους για τους οποίους η πραγματεία αυτή πρέπει να διακρίνεται από το ευρύτερο Corpus Hermeticum. Εδώ μιλάει όχι μόνο ο μελετητής (υπήρξε από τους πιο εμβριθείς της εποχής μας), αλλά και ο Ερμητιστής: «Αυτό είναι χωρίς αμφιβολία αλχημικό έργο, στο οποίο η εργαστηριακή πρακτική που οδηγεί στον Φιλοσοφικό Υδράργυρο έχει παραγάγει κατ' αναλογία ένα κοσμογονικό όραμα πλούσιο σε διδάγματα και υποδείξεις. Τόσο στο πεδίο της πράξης του εργαστηρίου, που για μας παραμένει πρωτεύουσας σημασίας, όσο και σε εκείνο του θεωρητικού αναστοχασμού, είναι ένα κείμενο προς μελέτη. Ο ανώνυμος συγγραφέας ήταν ασφαλώς ένας Διδάσκαλος “per ignem” [δια πυρός], και το έργο του παραμένει σαν ένα σπινθηροβόλο πετράδι μέσα στο συγκεχυμένο γκρίζο του υπολοίπου» [6] (η υπογράμμιση δική μου). Παρέλειψα την αρχική πρόταση του αποσπάσματος, την οποία και παραθέτω αμέσως, γιατί είναι χαρακτηριστική του...καυστικού χιούμορ των Ερμητιστών: «Στην πραγματικότητα, το να υποστηρίζει κανείς ότι το Corpus είναι χωρίς αμφιβολία ερμητικής προέλευσης, δεν είναι πολύ διαφορετικό από το να θεωρεί πως η Μυθιστορία του Ρόδου (Roman de la Rose) είναι ένα ειδικό έργο πάνω στη γαλλική χλωρίδα του Μεσαίωνα»... Δεν μπορώ να φανταστώ πιο εύστοχο τρόπο να καταδειχθεί ο παραλογισμός.

Φυσικά, ο παραλογισμός έχει τη δική του λογική. Μέσα στην προσπάθεια των ιστορικών να βάλουν κάποια τάξη στη σύγχυση που προκαλούν οι ορολογίες και οι κατηγοριοποιήσεις, το πρόβλημα οξύνθηκε ακόμη περισσότερο. Η Frances Yates, που πρωτοστάτησε στην έρευνα της αναγεννησιακής «ερμητικής αναβίωσης», πρότεινε, χωρίς να την υιοθετήσει ποτέ οριστικά, μια διπλή ορολογία: Hermetism, για να προσδιορισθεί ο (υποτιθέμενος) αρχαίος Ερμητισμός, το σύνολο δηλαδή των φιλοσοφικών και τεχνικών Hermetica, και Hermeticism για την εποχή που η ίδια μελετούσε. Ενώ ο Antoine Faivre, τον οποίον διακατέχει η φιλοδοξία να προσφέρει μια συστηματική εποπτεία του συνόλου του λεγόμενου «Δυτικού Εσωτερισμού» (βλ. το έργο του Accès de l'ésotérisme occidental), έχει προτείνει αντιστοίχως τους όρους Hermétisme και Hermésisme (Ερμησισμός), με τον τελευταίο όρο να επεκτείνεται στο σύνολο των μορφών του σύγχρονου εσωτερισμού προσδιορίζοντας μια «ερμησιανή νοοτροπία» που δεν εξαρτάται από την αρχαία ερμητική παράδοση. Παρόλο που έχει γίνει ευρέως αποδεκτή, η ορολογία αυτή δεν διαφωτίζει ουσιαστικά τίποτα. Γιατί, αντί να αμφισβητηθεί η ίδια η λογική των κατατάξεων και των διακρίσεων, όλη η προσπάθεια επικεντρώθηκε στην επιδιόρθωση ενός σαθρού οικοδομήματος.
Αλλά έχουν εμφανιστεί σημάδια αλλαγής πλεύσης, όπως είπαμε προηγουμένως. Πολύ περισσότερο επειδή έχει αρχίσει να αποκαθίσταται η κεντρική θέση της αλχημείας στην ιστορία των επιστημών από πρωτοπόρους όπως ο William R. Newman. Απ' τη βιβλιοθήκη στο εργαστήριο, ο Newman παίζει σαν αλχημιστής, αποκρυπτογραφεί, πειραματίζεται, αναβιώνει την αλχημεία του Νεύτωνα, μεταδίδει ενθουσιασμό αλλά και μια δόση μεγαλομανίας, σαν όλα τα αλχημικά αινίγματα να ήταν δυνατόν να λυθούν. Από την άλλη, υπάρχει και εκείνο το είδος του μελετητή που είναι σε θέση να ακούσει προσεκτικά τι έχουν να πουν οι Ερμητιστές της εποχής μας (εκείνοι οι ελάχιστοι, τέλος πάντων, που έχουν απομείνει) και το καλύτερο παράδειγμα στην περίπτωση αυτή είναι ο Sylvain Matton (CNRS, Centre Jean Pépin) ο οποίος κατά τη δεκαετία του 1970 είχε συνεργασθεί με τον René Alleau, που υπήρξε εκλεκτό μέλος του ερμητικού κύκλου που είχε σχηματισθεί γύρω από τον Eugène Canseliet, τον μαθητή του θρυλικού Fulcanelli. Τότε, υπό τη διεύθυνση του Alleau συγκροτήθηκε η Bibliotheca Hermetica, το πιο σημαντικό στον 20ο αιώνα σχέδιο επανέκδοσης κλασικών αλχημικών, αστρολογικών και μαγικών κειμένων, όπου η έρευνα, απαλλαγμένη από τις ιδεοληψίες που κληρονομήθηκαν από τον Διαφωτισμό, δεν προβάλλει το παρόν στο παρελθόν και κατά συνέπεια δεν διέπεται από τη μανία της καταλογογράφησης. Αυθαίρετες κατατάξεις του τύπου εκείνου που είδαμε προηγουμένως εδώ απουσιάζουν. 

Υπάρχει ένα σκοτεινό σημείο που εμποδίζει την κατανόηση. Πρόκειται για μια μεγάλη αλλαγή στη θεωρία αλλά και στην πράξη της αλχημείας, η οποία συντελέσθηκε κατά τη μετάβαση από την Αναγέννηση στον Διαφωτισμό. Αν η αλλαγή αυτή δεν ερευνηθεί, υπάρχει ο κίνδυνος να παραμείνει η έρευνα στα παλαιά ερμηνευτικά σχήματα. Γιατί είναι εντός αυτής της αλλαγής που διεξάγεται ασυνειδήτως η συζήτηση γύρω από τον Ερμητισμό.
Έχει ήδη επισημανθεί από τον Albert Poisson [7]. Αν και για τα αίτια της μεγάλης στροφής παρέχει μια μάλλον ασαφή εικόνα, και η κρίση του εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον επιστημονισμό του 19ου αιώνα, ο Poisson παρατήρησε ότι σε κάποια φάση ορισμένοι αλχημιστές «εισήγαγαν στην Επιστήμη μια νέα ερμηνεία της αλχημικής θεωρίας». Εντοπίζει αδιακρίτως ως πρωτεργάτες της μεταβολής τον Παράκελσο, αλλά και τον Basilius Valentinus, την κίνηση της Voarchadumia («Καμπαλά των μετάλλων»), τον John Dee, τον Heinrich Khunrath, τον Michael Maier και τον Blaise de Vigenére. Το πρόβλημα είναι ότι καθένας εκπροσωπεί κάτι αρκετά έως πολύ διαφορετικό. Από αυτούς, Ερμητιστής κατ' απόλυτη έννοια, δηλαδή «Φιλόσοφος», Philosophus per ignem, θεωρείται γενικά ο Basilius Valentinus (παρά το ότι στα έργα του εντοπίζονται στοιχεία διεργασιών της Σπαγειρίας), αλλά και ο de Vigenére, και ως έναν βαθμό ο  Maier ή ακόμη ο Khunrath. Ο Παράκελσος είναι ένας σπουδαίος ανανεωτής της Σπαγειρίας, με γερές όμως ερμητικές βάσεις. Η Voarchadumia είναι ένα είδος archimie («αρχημεία»), τη διαφορά της οποίας από την αλχημεία των Ερμητιστών έχει διευκρινίσει εξαιρετικά ο Fulcanelli στο έβδομο κεφάλαιο του Les Demeures Philosophales (πάντως αρχημία δεν είναι σε καμία περίπτωση το αρχικό όνομα της αλχημείας όπως θα ήθελαν κάποιοι). Ο John Dee είναι...ο John Dee. Σε τί συνέβαλαν όλοι αυτοί; Ο Poisson, ενώ κάνει το λάθος να θεωρεί την αλχημεία ως φυσική επιστήμη που στηρίζεται μόνο στην επαγωγή και την απαγωγή και ξένη, υποτίθεται, προς τη λογική της αναλογίας (των απόκρυφων επιστημών), είναι ωστόσο σαφής στη διάγνωση του βασικού αποτελέσματος που είχε η μεταβολή της αλχημείας: είναι η στροφή προς τον άνθρωπο, ως το σημείο να θεωρηθεί ότι ο άνθρωπος είναι ο φιλοσοφικός αθάνορας. Αυτή είναι πράγματι μια μεγάλη ρήξη με την ερμητική παράδοση. Μετατοπίζει την κατανόηση σε ένα άλλο πεδίο, όχι μόνο μακριά αλλά και έξω από το ανοίκειο της Ύλης και το μυστήριο της Φύσεως.
Το ζήτημα της αλλαγής θίγεται, συνοπτικά και πάλι αλλά, θεωρώ, πιο εμπεριστατωμένα από τον René Alleau στο History of Occult Sciences (1966), στο προτελευταίο κεφάλαιο με τίτλο The twilight of the traditional sciences. Εδώ τα ονόματα διαφέρουν – επανεμφανίζονται όμως ο Khunrath, ο Maier, ο Παράκελσος – και επιπλέον αναφέρονται δύο σημαντικοί εκπρόσωποι από τους χώρους της μαγείας και της αστρολογίας, ο Cornelius Agrippa και ο Guillaume Postel, αντίστοιχα, γιατί το θέμα, όπως και στη Bibliotheca Hermetica που αναφέρθηκε πιο πάνω, δεν είναι μόνο η αλχημεία αλλά οι τρεις παραδοσιακές (προνεωτερικές) επιστήμες που αποτελούσαν ένα συνεκτικό όλον, όπως είχε ήδη προτείνει ο Canseliet. Η μεταβολή εντοπίζεται πλησιέστερα στην καρδιά της Αναγέννησης και ειδικότερα στη Χριστιανική Καμπαλά (η οποία, σημειωτέον, υπήρξε το εκλεκτό παράδειγμα του A. Faivre στη διαμόρφωση της έννοιας του Ερμησισμού). Ο Alleau θέτει το ζήτημα ως εξής: «Οι χριστιανοί καμπαλιστές και οι λόγιοι-μυημένοι της Αναγέννησης –ο Agrippa, ο Postel, ο Khunrath, ο Παράκελσος, ακόμη και ο Michael Maier– οδήγησαν σταθερά τις παραδοσιακές επιστήμες προς το μονοπάτι που είχε ήδη εγκαινιασθεί από τον Πίκο ντέλα Μιράντολα και τον [Johannes] Reuchlin κατά τον 15ο αιώνα, μονοπάτι που ήταν πράγματι ένα εντελώς τυφλό αδιέξοδο –οδηγώντας σε μια μυστικο-επιστημονική θεοσοφία η κατάληξη της οποίας μπορούσε να είναι μόνο η ανάπτυξη του Ιλουμινισμού...Αυτή η εξέλιξη των παραδοσιακών επιστημών προς τον μυστικισμό μαρτυρεί τις αντίξοες στενωπούς στις οποίες βρέθηκαν η αστρολογία, η αλχημεία και η μαγεία: έπρεπε να αναπτυχθούν ή αλλιώς να εξαφανισθούν μπροστά στην πρόοδο των ορθολογιστικών πειραματικών επιστημών.» [8] Αυτή η τελευταία παρατήρηση αφήνει ανοικτό ένα ενδεχόμενο, ότι η μεταβολή της αλχημείας συντελέσθηκε λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά ως ένα αναγκαίο κακό, μια προσαρμογή στις νέες συνθήκες που ήταν ζήτημα επιβίωσης ή αφανισμού της ερμητικής παράδοσης. Και κάτι τέτοιο δεν αποκλείει, φυσικά, μια υπόγεια διαδρομή του ίδιου του παραδοσιακού Ερμητισμού. Γνωρίζουμε άλλωστε ότι συνεχίσθηκαν κανονικά, αν και σε περιορισμένη κλίμακα, διάφορες αλχημικές πρακτικές που ανήκουν τόσο στο πρώτο όσο και στο δεύτερο παρακλάδι (για τα παρακλάδια βλ. εδώ). Η αλχημεία όμως είχε αποσυρθεί πλέον από το ιστορικό προσκήνιο.
Αλλά, όποια και αν ήταν ακριβώς τα αίτια της αλλαγής, και οι πρωταίτιοι, το ζήτημα είναι ότι χωρίς αυτή τη ρήξη με την παράδοση δεν θα είχε εμφανιστεί η έννοια της πνευματικής ή εσωτερικής αλχημείας, και κατά συνέπεια δεν θα ήταν δυνατή η εμφάνιση μιας σειράς άλλων φαινομένων, όπως για παράδειγμα η οικειοποίηση του αλχημικού συμβολισμού από τον Γιουνγκ. Και πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η ρήξη με την παράδοση υπήρξε τόσο ισχυρή που για πολύ καιρό πέρασε απαρατήρητη, τελείως απαρατήρητη. Επειδή ό,τι προηγήθηκε άρχισε σταδιακά να αντιμετωπίζεται από την οπτική της νέας ερμηνείας, που απέκλειε τη συνείδηση της μεταβολής. Για τους περισσότερους παραμένει απαρατήρητη ακόμα...     
Την προβληματική αυτή κατάσταση αντικατοπτρίζει πιστά και η κατηγοριοποίηση των Hermetica που περιέγραψα στην αρχή. Με μια εντελώς ασαφή και διαστρεβλωμένη εικόνα της ερμητικής τέχνης κατά νου, το αποτέλεσμα δεν θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο από μια τεχνητή κατάταξη ετερόκλητων κειμένων στις αυθαίρετες κατηγορίες του τεχνικού και του φιλοσοφικού, ή, ακόμα χειρότερα, του λαϊκού και του λόγιου Ερμητισμού. Ενώ η ορολογία Hermetism/Hermeticism αντί να διακρίνει συγχέει, ως αποτέλεσμα της άγνοιας της μεταβολής που συντελέσθηκε στην αλχημεία. Και σαν να μην είναι αρκετό αυτό, έρχεται ο Faivre να προσθέσει και άλλη σύγχυση με την θεωρητικολογία του πάνω στον «Δυτικό Εσωτερισμό», θεωρητικοποιώντας με την έννοια του Ερμησισμού...τί άλλο από τη λήθη της αληθινής ιστορίας του Ερμητισμού;

 Στη μνήμη του René Alleau που έφυγε πρόσφατα       
Δημήτρης Τσουμάνης

Σημειώσεις

[1] «Sciences occultes et exercices spirituels» στο Gnose et philosophie. Études en hommage à Pierre Hadot, Jean-Marc Narbonne και Paul-Hubert Poirier (επιμ.), Vrin-P.U.L., 2009.
[2] «Anthropological Experiments in the Work of Zosimus of Panopolis», The Eleventh Annual International Society for Neoplatonic Studies Conference, 12-15 Ιουνίου 2013, Cardiff University.
[3] L'Alchimie comme Art Hiératique, L'Herne,1986.
[4] Jean Jacques Manget, Bibliotheca Chemica Curiosa, Γενεύη 1702, τ.1, «De Ortu & Progressu Chemiae Dissertatio».
[5] Για τη χρήση των (ψευδο)ερμητικών κειμένων από τους χριστιανούς, βλ. Garth Fowden, Ο Αιγύπτιος Ερμής, εκδ. Ενάλιος, 2002, σ. 321-325 και το κεφ. 8, όπου (σ. 348) σημειώνεται ότι τα φιλοσοφικά Hermetica αναφέρονταν συχνότερα από τους χριστιανούς παρά από τους παγανιστές. Την κωμωδία του Τρισμέγιστου Ερμή ως πρώτου μονοθεϊστή είναι περιττό να τη σχολιάσω.
[6] «L'alchimia greco-alessandrina», Abstracta, τ. 45, 1989.
[7] Θεωρίες και σύμβολα των Αλχημιστών [Théories et symboles des Alchimistes, 1891], εκδ. Κυβέλη, 1999, σ. 41-42.
[8] Ο Alleau εντοπίζει τις απαρχές του Ιλουμινισμού (Illuminisme) στον Γιάκομπ Μπαίμε. Σε αυτό κανείς δεν θα διαφωνούσε, συμφωνώ όμως με τη θέση του Paolo Lucarelli για την περίπτωση του Μπαίμε. Είναι από τις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις όπου η «πνευματική αλχημεία» αποκαλύπτει  έναν πυρήνα βαθύτατα ερμητικό.
Αλλά για να συζητηθούν τα συμπεράσματα αυτά του René Alleau θα χρειαζόταν ένα άλλο κείμενο, για να δούμε πώς συνδέονται με τον ευρύτερο φιλοσοφικό στοχασμό που διαπερνά ολόκληρο το έργο του και ειδικότερα τη συνθετική μελέτη του 1976 με τίτλο La Science des Symboles. Το έργο αυτό έχει κυκλοφορήσει στα αγγλικά με τίτλο The Primal Force in Symbol και με τον ακόμα πιο άστοχο αλλά ελκυστικό για το κοινό των εκδόσεων Inner Traditions υπότιτλο «Understanding the language of higher consciousness». Μιλάμε, κατά βάση, για ένα κοινό που εκλαμβάνει το Kybalion (ένα συνονθύλευμα που εκδόθηκε το 1908) ως ερμητικό.  


* Η εικόνα προέρχεται από τη Philosophia reformata (1622) του Mylius. Νύχτα, σύννεφα, καταιγίδα: φαίνεται και δεν φαίνεται η Λατώ με τα δίδυμα τέκνα της.